Заканадаўства

У адпаведнасці з Канстытуцыяй у Рэспубліцы Беларусь устаноўлены прынцып вяршэнства права. Дзяржава, усе яе органы i службовыя асобы, арганізацыі і грамадзяне дзейнiчаюць у межах Канстытуцыi i прынятых у адпаведнасцi з ёй актаў заканадаўства.

Сістэму актаў заканадаўства складаюць нарматыўныя прававыя акты:

Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь;
рашэнні, прынятыя рэспубліканскім рэферэндумам;
законы Рэспублікі Беларусь;
дэкрэты, указы Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь;
пастановы Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь;
пастановы Палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь; пастановы Савета Рэспублікі Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь; нарматыўныя прававыя акты Вярхоўнага Суда Рэспублікі Беларусь, Генеральнай пракуратуры, нарматворчых органаў, падпарадкаваных (падсправаздачных) Прэзідэнту Рэспублікі Беларусь;
нарматыўныя прававыя акты міністэрстваў, іншых рэспубліканскіх органаў дзяржаўнага кіравання;
рашэнні, прынятыя мясцовым рэферэндумам, рашэнні мясцовых Саветаў дэпутатаў, выканаўчых і распарадчых органаў;
нарматыўныя прававыя акты іншых нарматворчых органаў (службовых асоб);

тэхнічныя нарматыўныя прававыя акты.

У склад заканадаўства ўваходзяць рашэнні Усебеларускага народнага сходу, прынятыя па пытаннях, прадугледжаных пунктамі 1, 2, 8 і 11 артыкула 89³Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь.

Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь – асноўны Закон Рэспублікі Беларусь, які мае вышэйшую юрыдычную сілу, прамое дзеянне на ўсёй тэрыторыі Рэспублікі Беларусь і замацоўвае асноватворныя прынцыпы і нормы прававога рэгулявання найважнейшых грамадскіх адносін.

Парламент прымае законы – нарматыўныя прававыя акты, якія замацоўваюць прынцыпы і нормы прававога рэгулявання найбольш важных грамадскіх адносін.

Закон можа прымацца ў выглядзе кодэкса, які з’яўляецца сістэмаўтваральным нарматыўным прававым актам, што замацоўвае прынцыпы і нормы прававога рэгулявання найбольш важных грамадскіх адносін і забяспечвае найбольш поўнае прававое рэгуляванне пэўнай сферы грамадскіх адносін.

Прэзідэнт на аснове і ў адпаведнасці з Канстытуцыяй Рэспублікі Беларусь выдае ўказы і распараджэнні, якія маюць абавязковую сілу на ўсёй тэрыторыі Рэспублікі Беларусь.

У мэтах сістэмнага вырашэння пытанняў, якія маюць прыярытэтнае палітычнае, сацыяльнае і эканамічнае значэнне, Прэзідэнт можа выдаваць указы праграмнага характару – дырэктывы.

Законы, указы Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь, раней выдадзеныя ім дэкрэты з’яўляюцца заканадаўчымі актамі.

Урад, міністэрствы і іншыя рэспубліканскія органы дзяржаўнага кіравання, мясцовыя Саветы дэпутатаў, выканаўчыя і распарадчыя органы прымаюць у межах кампетэнцыі нарматыўныя прававыя акты на аснове і (або) у мэтах выканання Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь, іншага заканадаўчага акта або ў мэтах рэалізацыі міжнародных дагавораў і іншых міжнародна-прававых актаў.

Сістэма заканадаўства Рэспублікі Беларусь выбудоўваецца ў адпаведнасці з Адзіным прававым класіфікатарам Рэспублікі Беларусь.

Гэты Класіфікатар прызначаны для ўпарадкавання актаў, якія прымаюцца ў краіне, іх аднясення да пэўных галін і сфер прававога рэгулявання. Так, напрыклад, Закон ад 1 чэрвеня 2022 г. №175-З "Аб дзяржаўнай службе" ў адпаведнасці з Класіфікатарам адносіцца да рубрыкі 01.21.01.01, што азначае раздзел "Канстытуцыйнае заканадаўства", падраздзел "Асновы дзяржаўнага кіравання", параграф "Дзяржаўная грамадзянская служба" і пункт "Агульныя палажэнні заканадаўства аб дзяржаўнай грамадзянскай службе". На падставе Класіфікатара ажыццяўляецца сістэматызацыя і кадыфікацыя заканадаўства.

Штогод масіў беларускага заканадаўства папаўняецца больш як на 10 000 прававых актаў. Усяго па стане на 1 студзеня 2023 года ў Рэестр уключана 255 690 прававых актаў.

Нарматворчая дзейнасць – гэта дзяржаўна-ўладная дзейнасць па планаванні, рэалізацыі нарматворчай ініцыятывы, падрыхтоўцы, правядзенні экспертыз, прыняцці (выданні), афіцыйным апублікаванні, змяненні, афіцыйным тлумачэнні, прыпыненні, аднаўленні, прадаўжэнні і спыненні дзеяння нарматыўных прававых актаў.

Нарматворчая дзейнасць уключае шэраг паслядоўных стадый, сукупнасць якіх называецца нарматворчым працэсам. Адным з відаў нарматворчага працэсу з’яўляецца заканатворчы працэс.

Заканадаўчы працэс у Рэспубліцы Беларусь пачынаецца з моманту ўнясення праекта закона на разгляд Палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу.

Правам заканадаўчай ініцыятывы ў адпаведнасці з Канстытуцыяй Рэспублікі Беларусь валодаюць:

Прэзідэнт,
Усебеларускі народны сход,
дэпутаты Палаты прадстаўнікоў,
Савет Рэспублікі,
Урад,
грамадзяне, якія валодаюць выбарчым правам, у колькасці не менш як 50 тыс. чалавек.

Любы законапраект, калі іншае не прадугледжана Канстытуцыяй Рэспублікі Беларусь, спачатку разглядаецца ў Палаце прадстаўнікоў, потым у Савеце Рэспублікі.

Законапраект, за выключэннем выпадкаў, прадугледжаных Канстытуцыяй Рэспублікі Беларусь, становіцца законам пасля прыняцця Палатай прадстаўнікоў і адабрэння Саветам Рэспублікі большасцю галасоў ад поўнага складу кожнай палаты.

Закон, прыняты Палатай прадстаўнікоў i адобраны Саветам Рэспублікі, прадстаўляецца ў дзесяцідзённы тэрмін Прэзідэнту на подпіс. Перад падпісаннем закона ён можа быць накіраваны ў Канстытуцыйны Суд для правядзення абавязковага папярэдняга кантролю на прадмет канстытуцыйнасці прынятага закона.

Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь:

падпісвае законы;
мае права ў парадку, устаноўленым Канстытуцыяй, вярнуць закон або асобныя яго палажэнні са сваімі пярэчаннямі ў Палату прадстаўнікоў;
мае права адмяняць акты Урада;
непасрэдна або праз ствараемыя ім органы ажыццяўляе кантроль за выкананнем заканадаўства мясцовымі органамі кіравання і самакіравання;
мае права прыпыняць рашэнні мясцовых Саветаў дэпутатаў і адмяняць рашэнні мясцовых выканаўчых і распарадчых органаў у выпадку неадпаведнасці іх заканадаўству.

Прэзідэнт ажыццяўляе дзяржаўную каардынацыю нарматворчай дзейнасці асабіста і праз упаўнаважаныя ім дзяржаўныя органы ў межах прадастаўленых iм паўнамоцтваў.

Прэзідэнт зацвярджае штогадовыя планы падрыхтоўкі праектаў заканадаўчых актаў.
Метадычнае кіраўніцтва нарматворчай дзейнасцю, у тым ліку дзейнасцю па прымяненні патрабаванняў нарматворчай тэхнікі, ажыццяўляецца Нацыянальным цэнтрам заканадаўства і прававых даследаванняў.
Скаардынаванасць нарматворчай дзейнасці ва Урадзе (у сістэме рэспубліканскіх органаў дзяржаўнага кіравання, падпарадкаваных Ураду) забяспечвае Міністэрства юстыцыі.

У адпаведнасці з Канстытуцыяй Рэспублікі Беларусь нарматыўныя прававыя акты падлягаюць афіцыйнаму апублікаванню або даводзяцца да ўсеагульнага ведама іншым прадугледжаным законам спосабам. Пры гэтым акты, якія закранаюць правы, свабоды і абавязкі грамадзян і юрыдычных асоб, уступаюць у сілу толькі пасля іх афіцыйнага апублікавання.

Афіцыйным апублікаваннем прававых актаў з’яўляецца давядзенне гэтых прававых актаў да ўсеагульнага ведама шляхам размяшчэння іх тэкстаў у поўнай адпаведнасці з падпісанымі арыгіналамі на Нацыянальным прававым Інтэрнэт-партале Рэспублікі Беларусь.