Брэсцкая вобласць

Брэсцкая вобласць – гэта  заходнія вароты Беларусі, важны турыстычны, транзітны, прамысловы і сельскагаспадарчы рэгіён. Брэст адносіцца да найстаражытнейшых гарадоў Беларусі. Упершыню ён згадваецца ў “Аповесці мінулых гадоў” пад 1019 годам як буйное, добра ўмацаванае паселішча.

На працягу стагоддзяў Брэст не раз станавіўся часткай розных дзяржаў, разбураўся і аднаўляўся зноў. Горад па сённяшні дзень захоўвае архітэктуру розных эпох: ад старажытнага гарадзішча Бярэсця да будынкаў імперскага Брэст-Літоўска, польскага Брэста-над-Бугам і савецкага Брэста.

У самым пачатку сваёй гісторыі Брэст быў аб'ектам пастаянных канфліктаў паміж Польскім княствам і Кіеўскай Руссю, пазней – Галіцка-Валынскім княствам і Вялікім Княствам Літоўскім.

Зручнае геаграфічнае размяшчэнне паселішчаў на берагах суднаходных рэк ператварыла гэтыя мясціны ў міжнароднае скрыжаванне. Праз Брэстчыну праходзілі важныя гандлёвыя шляхі, якія звязвалі Заходнюю Еўропу з Блізкім Усходам і Прычарнамор’ем. У XIV стагоддзі яна стала часткай Вялікага Княства Літоўскага, а потым і Рэчы Паспалітай.

Знакавай падзеяй у гісторыі Брэстчыны стала будаўніцтва Брэсцкай крэпасці, якое разгарнулася ў 1830-я гады. Яна павінна была стаць адным з самых вялікіх і сучасных фартыфікацыйных збудаванняў у свеце.

22 чэрвеня 1941 года, у першы дзень Вялікай Айчыннай вайны, Брэсцкая вобласць і горад Брэст са сваёй крэпасцю прынялі першы ўдар нямецкіх войскаў. Брэсцкая крэпасць з невялікім гарнізонам, які знаходзіўся ў ёй, не здавалася да 30 ліпеня 1941 года. 

У 1991 годзе менавіта ў Брэсцкай вобласці, у рэзідэнцыі “Віскулі” на тэрыторыі Белавежскай пушчы, быў падпісаны гістарычны дакумент аб распадзе Савецкага Саюза. Тут жа зарадзілася новая міжнародная арганізацыя – Садружнасць Незалежных Дзяржаў (СНД).

Вобласць размешчана на паўднёвым захадзе краіны, на поўдні мяжуе з Украінай, на захадзе – з Польшчай.

На тэрыторыі Брэстчыны знаходзіцца крайняя заходняя кропка краіны – на рацэ Буг на паўднёвы захад ад горада Высокае. Яе каардынаты – 52°17' паўночнай шыраты і 23°11' усходняй даўгаты.

Плошча вобласці – 32,8 кв. км.

Рэльеф раўнінны.

• 16 раёнаў (Баранавіцкі, Бярозаўскі, Брэсцкі, Ганцавіцкі, Драгічынскі, Жабінкаўскі, Іванаўскі, Івацэвіцкі, Камянецкі, Кобрынскі, Лунінецкі, Ляхавіцкі, Маларыцкі, Пінскі, Пружанскі, Столінскі) і 2 раёны ў горадзе Брэсце;
• 3 гарады абласнога падпарадкавання (Брэст, Баранавічы, Пінск);
• 18 гарадоў раённага значэння;
• 8 пасёлкаў гарадскога тыпу;
• 2152 сельскія населеныя пункты, у тым ліку 210 аграгарадкоў.

На тэрыторыі Брэсцкай вобласці 195 сельскіх Саветаў дэпутатаў.

Абласны цэнтр – Брэст. У 2019 годзе Брэст адзначыў сваё тысячагоддзе.

У Брэсцкай вобласці пражываюць 1 324 027 чалавек (на 1 студзеня 2022 года), у тым ліку ў гарадах – 945 484 чалавекі, у сельскай мясцовасці - 378 543 чалавекі.

Буйнейшыя гарады вобласці - Брэст (340 723 чалавекі), Баранавічы (173 028 чалавек) і Пінск (125 060 чалавек).

З аграгарадкоў найбольшыя па колькасці насельніцтва – Альшаны (7742 жыхары), Жамчужны (4543), Моталь (3742), Чэрні (3365), Рубель (3252).

Брэсцкая вобласць мае вялікі патэнцыял у сельскагаспадарчай сферы і прамысловасці. Тут размешчаны прадпрыемствы па выпуску прадуктаў харчавання, развіты машынабудаванне, тэкстыльная і швейная вытворчасць, вытворчасць мэблі і будаўнічых матэрыялаў.

Прамысловасць рэгіёна забяспечвае 26,6% валавога рэгіянальнага прадукту. Удзельная вага вобласці ў аб'ёме прамысловай вытворчасці краіны – 10,9%.

У рэгіёне налічваецца больш за 1800 прамысловых прадпрыемстваў. Вядучымі з'яўляюцца ААТ “Савушкін прадукт”, ААТ “558 авіяцыйны рамонтны завод”, СП “Санта-Брэмар” ТАА, ААТ “Брэсцкі мясакамбінат”, РУП “Брэстэнерга”, ААТ “Баранавіцкае вытворчае баваўнянае аб'яднанне”, ААТ “Палессе”, СП ААТ “Брэстгазаапарат”, РУВП “Граніт”, ААТ “Белсолад”, ЗАТ “Холдынгавая кампанія “Пінскдрэў”, ААТ “Брэсцкі лікёра-гарэлачны завод “Белалка”, ВГУП "Гефест-тэхніка".

Яшчэ ў савецкія часы Брэсцкая вобласць была “харчовым донарам” рэспублікі і не раз станавілася пераможцам Усесаюзнага сацыялістычнага спаборніцтва. У ліпені 1967 года вобласць была ўдастоена ордэна Леніна. Менавіта ў гэтым рэгіёне ў 1996 годзе прайшло першае ўжо ў незалежнай Беларусі свята ўраджаю “Дажынкі”.

У вобласці 267 сельскагаспадарчых арганізацый. Найбуйнейшыя з іх – ААТ “Птушкафабрыка “Дружба”, ААТ “Баранавіцкая птушкафабрыка”, ААТ “Крошын”, ААТ “Астрамечава”, ААТ “Селекцыйна-гібрыдны цэнтр  “Заходні”, ААТ “Камароўка”, ААТ “Белавежскі”, ААТ “Жарабковічы”, ААТ “Ружаны-Агра”, ААТ “Жураўлінае”, ААТ “Агра-Калядзічы”, ААТ “Парахонскае”, СВК “Фядорскі”.

Цяпер у Брэсцкай вобласці ўвасабляецца канцэпцыя вёскі будучыні, для рэалізацыі якой выбраны тры аграгарадкі – Астрамечава Брэсцкага раёна, Белавежскі – Камянецкага, Парахонск – Пінскага. Вёска будучыні – гэта сучасны і добраўпарадкаваны населены пункт з добра развітой  вытворчасцю, сацыяльным абслугоўваннем, інжынерна-транспартным забеспячэннем, які захаваў пры гэтым каштоўнасці сельскага ўкладу жыцця.

Візітнай карткай Брэсцкай вобласці з'яўляецца лёгкая прамысловасць. Адзенне і панчошна-шкарпэтачныя вырабы з Брэстчыны карыстаюцца вялікім попытам далёка за межамі краіны.

У цэлым прадукцыя, вырабленая ў Брэсцкай вобласці, экспартуецца ў 107 краін свету, у тым ліку ў Расійскую Федэрацыю, Польшчу, Украіну, Германію, Казахстан, Літву, Кітай. У рэгіён актыўна прыходзіць замежны капітал. З 1996 года на тэрыторыі вобласці працуе свабодная эканамічная зона “Брэст”.

З 1988 года Брэсцкая вобласць з'яўляецца членам трансгранічнага аб'яднання “Еўрарэгіён “Буг”, у якое таксама ўваходзяць Люблінскае ваяводства Польшчы і Валынская вобласць Украіны.

У Брэсцкай вобласці ўладкаваны 6 транспартна-лагістычных цэнтраў. Праходзіць транзітны калідор Берлін – Варшава – Брэст – Мінск – Масква. Праз вобласць ідзе 80% сухапутнага экспарту дзяржаў СНД у Заходнюю Еўропу. Таксама на яе тэрыторыі знаходзяцца нафтаправод “Дружба” і газаправоды Таржок – Мінск – Івацэвічы і Кобрын – Брэст – Варшава.

Брэсцкі чыгуначны вузел займае адно з ключавых месцаў у чыгуначнай транспартнай сетцы, якая злучае Еўропу і Азію. Міжнародны аэрапорт Брэста здольны прымаць усе тыпы паветраных суднаў і ажыццяўляе рэгулярныя палёты ў Калінінград, а па чартарных праграмах – у Балгарыю, Чарнагорыю, Харватыю, Турцыю, Егіпет і Туніс.

На тэрыторыі Брэсцкай вобласці працякае 279 рэк, найбольш буйныя –Заходні Буг, Прыпяць, Гарынь, Шчара і Ясельда.

На Брэстчыне знаходзяцца 663 возеры, самыя буйныя –Выганашчанскае, Бабровіцкае, Спораўскае, Чорнае і Белае.

Брэстчына – цэнтр Беларускага Палесся. На тэрыторыі вобласці захаваліся ў прыродным стане найбуйнейшыя ў Еўропе адкрытыя нізінныя балоты і моцна абводненыя поймы раўнінных рэк – яны маюць важнае значэнне для захавання біяразнастайнасці і ўдзельнічаюць у фарміраванні клімату Еўропы.

На паўночным захадзе Брэсцкай вобласці размешчаны ўнікальны лясны масіў, найстаражытнейшая ахоўная прыродная тэрыторыя Еўропы – Нацыянальны парк “Белавежская пушча”. У 1992 годзе рашэннем ЮНЕСКА Белавежская пушча ўключана ў Спіс сусветнай спадчыны чалавецтва.

На тэрыторыі Брэсцкага і Маларыцкага раёнаў знаходзіцца беларуская частка трансгранічнага біясфернага рэзервата “Заходняе Палессе” (Беларусь – Польшча – Украіна), уключанага ў Сусветную сетку біясферных рэзерватаў ЮНЕСКА. На тэрыторыі Столінскага раёна – біясферны рэзерват “Прыпяцкае Палессе”.

Таксама на тэрыторыі вобласці размешчаны 18 заказнікаў рэспубліканскага значэння і 32 заказнікі мясцовага значэння, 29 рэспубліканскіх і 107 мясцовых помнікаў прыроды.

У рэгіёне 10 прыродных тэрыторый уключаны ў міжнародны Рамсарскі спіс водна-балотных угоддзяў, якія маюць міжнароднае значэнне галоўным чынам у якасці месцаў пражывання вадаплаўных птушак (пераход на адпаведную інфармацыю, магчыма, на сайце НАН або Брэсцкага аблвыканкама).

Брэсцкая вобласць мае радовішчы карысных выкапняў: будаўнічага каменю, гліны, пяску, жвіру, гаручых сланцаў, бурага вугалю.

На Брэстчыне развіваюцца 49 відаў спорту.

Брэсцкая зямля выхавала першага беларускага алімпійскага чэмпіёна па веславанні Сяргея Макаранку, які заваяваў у 1960 годзе ў Рыме залаты медаль. Алімпійскімі чэмпіёнамі станавіліся таксама Леанід Тараненка (цяжкая атлетыка, 1980; сярэбраны прызёр, 1992) і Юлія Несцярэнка (лёгкая атлетыка, 2004).

Багацце прыродных і гістарычных аб'ектаў прываблівае ў Брэсцкую вобласць шматлікіх турыстаў. У рэгіёне актыўна развіваюцца экалагічны, агратурызм, прыгранічны, транзітны, культурна-этнаграфічны, аздараўленчы, актыўны (веласіпедны, водны), экскурсійна-пазнавальны, паляўнічы і навуковы віды турызму.

У 2021 годзе ў Брэсцкай вобласці функцыянавалі больш за 100 гасцініц і аналагічных сродкаў размяшчэння, 462 суб'екты аграэкатурызму. Аграсядзібы адкрытыя ва ўсіх раёнах вобласці. Найбольшая іх колькасць – у Брэсцкім (70), Камянецкім (68), Кобрынскім (34), Баранавіцкім (29) раёнах.

У Брэсцкай вобласці працуе 11 санаторыяў. Папулярнасцю ў беларусаў і замежных грамадзян карыстаюцца санаторыі “Алеся”, “Буг”, "Бярэсце", “Ружанскі”, “Белая Вежа”, “Ясельда”, “Чабарок”, “Надзея”, “Сонечны”, “Магістральны”. 

На Брэстчыне сканцэнтравана больш за 2,5 тыс. помнікаў культуры, гісторыі і архітэктуры. На тэрыторыі вобласці знаходзяцца 2 замкі, працуюць 3 тэатры, 21 музей (3 музеі нацыянальнага маштабу), 3 выставачныя залы, абласная філармонія. 

774 помнікі ўключаны ў Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь. Два аб'екты – Белавежская пушча і Дуга Струвэ – унесены ў Спіс сусветнай спадчыны ЮНЕСКА.

Дуга Струвэ – унікальны помнік гісторыі і навукова-тэхнічнай думкі XIX стагоддзя, названы ў гонар астранома і матэматыка, першага дырэктара Пулкаўскай абсерваторыі Васіля Якаўлевіча Струвэ (Фрыдрыха Георга Вільгельма Струвэ). Пад кіраўніцтвам вучонага амаль за 40 гадоў быў створаны самы працяглы (2820 км) і дакладны геадэзічны інструмент у свеце, які складаецца з 265 трыянгуляцыйных пунктаў у 10 краінах Еўропы. У Беларусі захавалася самая вялікая колькасць аб'ектаў Дугі Струвэ – 19 (паводле гістарычных даных, на тэрыторыі краіны быў закладзены 31 каменны куб). На тэрыторыі Брэстчыны гэта пункты Ляскавічы, Асаўніца і Чэкуцк.

Таксама сярод галоўных славутасцей Брэсцкай вобласці – сусветна вядомы мемарыяльны комплекс “Брэсцкая крэпасць-герой”, Косаўскі палацава-паркавы ансамбль, Ружанскі палацавы комплекс Сапегаў, сядзіба Нямцэвічаў і археалагічны музей “Бярэсце” – адзіны ў Еўропе музей сярэдневяковага ўсходнеславянскага горада.

У Камянецкім раёне Брэстчыны знаходзіцца 700-гадовая 30-метровая вежа-данжон, якую часта называюць Белай вежай, – вядомы архітэктурны сімвал Беларусі.

Візітнымі карткамі Брэста заслужана лічацца пабудаваны па ўказе Аляксандра ІІ чыгуначны вакзал (найбуйнейшы і найпрыгажэйшы ў Расійскай імперыі), мясцовы “Арбат” – пешаходная вуліца Савецкая, помнік Тысячагоддзя Брэста.

У найстаражытнейшым запаведным лесе на тэрыторыі Брэстчыны знаходзіцца яшчэ адна важная славутасць краіны – рэзідэнцыя беларускага Дзеда Мароза.

У Рэспубліцы Беларусь свабода веравызнання з'яўляецца неад'емным правам кожнага грамадзяніна, таму насельніцтву краіны ўласціва разнастайнасць рэлігійных плыняў. Самая распаўсюджаная рэлігія – хрысціянства. Найбольш масавымі хрысціянскімі суполкамі Брэсцкай вобласці з'яўляюцца праваслаўе, каталіцызм і пратэстантызм. Усяго ў Брэсцкай вобласці налічваецца 17 рэлігійных канфесій з агульнай колькасцю рэлігійных суполак – 764.