Магілёўская вобласць

Гістарычны экскурс, цікавыя факты

Магілёў, цэнтр Магілёва, віды Магілёва

Магілёўская вобласць, якая мае багатую і самабытную гісторыю, – яркі рэгіён Беларусі, што дынамічна развіваецца.

Засяленне тэрыторыі вобласці пачалося яшчэ ў сярэднім палеаліце (100−40 тыс. гадоў таму) неандэртальцамі (Homo neanderthalensis), пра што сведчыць іх гаспадарчая дзейнасць каля вёскі Абідавічы Быхаўскага раёна. Пазней у перыяд верхняга палеаліту (40−14 тыс. гадоў таму) тут пражывалі продкі сучаснага чалавека Homo sapiens (краманьёнцы).

У 8−9 стагоддзях тэрыторыю Магілёўскай вобласці засяляюць славянскія плямёны дрыгавічоў, радзімічаў і крывічоў, якія заснавалі першыя гарады і заклалі асновы дзяржаўнасці.

Самымі старажытнымі гарадамі Магілёўскай вобласці з’яўляюцца Мсціслаў (заснаваны ў 1135 годзе), Прапойск (цяпер Слаўгарад) і Крычаў – абодва вядомы з 1136 года.

Годам заснавання Магілёва, згодна са звесткамі Магілёўскай хронікі, прынята лічыць 1267 год, калі быў закладзены замак каля выгіну Дняпра.

У першай палове XVI стагоддзя Магілёў быў самым буйным горадам беларускага Падняпроўя. Да пачатку XVII стагоддзя стаў адным з самых вялікіх рамесна-гандлёвых цэнтраў Беларусі, а да сярэдзіны стагоддзя – і ўсяго Вялікага Княства Літоўскага.

У 1772 годзе ў выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай Магілёў быў уключаны ў склад Расійскай імперыі.

За сваю гісторыю магілёўскія землі не раз станавіліся месцам баявых дзеянняў, у тым ліку ў часы Лівонскай вайны, Паўночнай вайны, вайны з Напалеонам 1812 года, Першай сусветнай вайны і Вялікай Айчыннай вайны.

Пасля аварыі на Чарнобыльскай АЭС у 1986 годзе частка тэрыторыі Магілёўскай вобласці (пераважна на поўдзень) зведала істотнае радыеактыўнае забруджванне. Аднак дзякуючы паслядоўнай рэабілітацыі і палітыцы аднаўлення зямель, Магілёўшчына сёння ўяўляе сабой добра развіты і прывабны рэгіён.

Геаграфічнае становішча

Пейзажы Беларусі

Магілёўская вобласць размешчана на ўсходзе краіны. Суседнічае са Смаленскай і Бранскай абласцямі Расіі.

У рэгіёне, каля гарадскога пасёлка Хоцімск, знаходзіцца крайні ўсходні пункт Беларусі з каардынатамі 53°24' паўночнай шыраты і 32°47' усходняй даўгаты.

Тэрыторыя Магілёўскай вобласці займае плошчу 29,1 тыс. кв.км.

Рэльеф вобласці пераважна раўнінны.

Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел

  • 21 раён (Бялыніцкі, Бабруйскі, Быхаўскі, Глускі, Горацкі, Дрыбінскі, Кіраўскі, Клімавіцкі, Клічаўскі, Касцюковіцкі, Краснапольскі, Крычаўскі, Круглянскі, Магілёўскі, Мсціслаўскі, Асіповіцкі, Слаўгарадскі, Хоцімскі, Чавускі, Чэрыкаўскі, Шклоўскі) і 2 раёны ў горадзе Магілёве;
  • 17 гарадоў, у тым ліку два абласнога падпарадкавання – Магілёў і Бабруйск;
  • 6 пасёлкаў гарадскога тыпу;
  • 2962 сельскія населеныя пункты, у тым ліку 203 аграгарадкі.

На тэрыторыі вобласці 152 сельскія Саветы дэпутатаў.

Насельніцтва

Па стане на 1 студзеня 2022 года ў рэгіёне пражывала 1 000 845 чалавек, у тым ліку гарадское - 803 763 чалавекі, сельскае - 197 082 чалавекі.

Найбуйнейшыя гарады рэгіёна – Магілёў (355 436 чалавек), Бабруйск (209 675 чалавек), Горкі (30 010 чалавек), Асіповічы (29 633 чалавекі) і Крычаў (23 704 чалавекі).

Эканамічнае развіццё

Пейзажы Беларусі

Магілёўская вобласць – адзін з асноўных прамысловых рэгіёнаў Беларусі.

Магілёўшчына – галоўны ў краіне вытворца аўтамабільных шын, ліфтаў, цэменту, хімічных валокнаў, тканін з хімічных валокнаў. Вядучымі галінамі вобласці з’яўляюцца вытворчасць прадуктаў харчавання і напіткаў, гумавых і пластмасавых вырабаў, будаўнічых матэрыялаў, машын і абсталявання, хімічных прадуктаў, а таксама дрэваапрацоўка.

У вобласці налічваецца амаль 1 650 прамысловых прадпрыемстваў і арганізацый. Самыя буйныя з іх – ААТ “Белшына”, ААТ “Магілёўхімвалакно”, ААТ “Беларускі цэментны завод” і ААТ “Крычаўцэментнашыфер”, ААТ “Магілёўліфтмаш”, ААТ “Магатэкс”, ААТ “Магілёўскі металургічны завод”, ААТ “Бабруйскі завод трактарных дэталей і агрэгатаў”, ААТ “Кіруючая кампанія холдынга “Бабруйскаграмаш”, СЗАТ “Магілёўскі вагонабудаўнічы завод”, РВУП “Завод газетнай паперы”, холдынг "Магілёўская малочная кампанія "Бабуліна крынка".

Важнай галіной эканомікі і галоўным складнікам аграпрамысловага комплексу з’яўляецца сельская гаспадарка. На працягу апошніх гадоў вобласць стабільна збірае добрыя ўраджаі. У раслінаводстве пераважаюць збожжавыя, бульба, кармавыя культуры. На высокім узроўні знаходзіцца льнаводства.

У шэрагу раёнаў спецыялізаваныя гаспадаркі займаюцца пушной зверагадоўляй, развядзеннем коней,  рыбы.

Пасля прыняцця і рэалізацыі Дзяржаўнай праграмы адраджэння і развіцця вёскі на Магілёўшчыне было добраўпарадкавана каля 200 аграгарадкоў.

Аграпрамысловы комплекс Магілёўскай вобласці прадстаўлены 198 сельскагаспадарчымі арганізацыямі. У ліку вядучых – СЗАТ “Сервалюкс Агра”, ААТ “Александрыйскае”, Бялыніцкі СВК “Калгас “Радзіма”, УКСП “Саўгас “Добраахвотнік”, ЗАТ “Агракамбінат “Зара”, ААТ “Рассвет імя К.П.Арлоўскага” Кіраўскага раёна.

Магілёўская вобласць ажыццяўляе знешнегандлёвае супрацоўніцтва са 122 дзяржавамі свету. Асноўныя гандлёвыя партнёры – Расійская Федэрацыя, Украіна, Польшча, Германія, Кітай, Літва, Злучаныя Штаты Амерыкі.

У 2002 годзе ў рэгіёне заснавана свабодная эканамічная зона "Магілёў".

Прыродныя багацці і мінеральныя рэсурсы

Пейзажы Беларусі

Прырода надзяліла Магілёўскую вобласць маляўнічымі мясцінамі.

Па тэрыторыі рэгіёна працякаюць 453 ракі, у тым ліку Днепр, Бярэзіна, Сож, Свіслач, Пціч, Друць, Асцёр, Бесядзь, Іпуць.

Большасць азёр Магілёўшчыны маюць ледніковае паходжанне і крышталёва чыстыя празрыстыя воды. Усяго ў Магілёўскай вобласці 120 азёр. Самыя буйныя з іх – Выгада, Заазёрскае, Чорнае, Няропля, Вяхава, Дзікае.

Тут створаны 5 заказнікаў рэспубліканскага значэння і 61 гідралагічны, біялагічны і ландшафтны заказнікаў мясцовага значэння. У вобласці размяшчаецца 91 помнік прыроды, многія з якіх папулярныя не толькі сярод беларусаў, але і замежных гасцей. Гэта, напрыклад, Трафімава крыніца, размешчаная непадалёку ад аграгарадка Александрыя, Палыковіцкая крыніца пад Магілёвам, Жыліцкі парк у Кіраўскім раёне або дэндрапарк у Горках.

Рэгіён славіцца сваімі паляўнічымі рэсурсамі. Лясы займаюць 38,8% тэрыторыі Магілёўскай вобласці.

Багатая вобласць і на карысныя выкапні. Вядома 1800 радовішчаў: цэментная сыравіна (найбуйнейшыя ў краіне запасы мелу, мергелю, гліны і суглінкаў цэментных), фасфарыты (унікальныя для Беларусі радовішчы), пясчана-жвіровыя сумесі, будаўнічыя і сілікатныя пяскі, торф, сапрапель, мінеральныя воды, трэпел і нафта.

Спорт і турызм

У Магілёўскай вобласці развіваюцца 45 відаў спорту.

Першы алімпійскі медаль у гісторыі магілёўскага і беларускага спорту ў 1956 годзе на Алімпіядзе ў Мельбурне заваяваў лёгкаатлет Міхаіл Крываносаў (2 месца ў кіданні молата). На Алімпіядзе ў Сеуле ў 1988 годзе залаты медаль заваявалі Віктар Рэнейскі (веславанне на байдарках і каноэ), Святлана Баітава (гімнастыка мастацкая). Алімпійскімі чэмпіёнамі станавіліся таксама Аляксандр Масяйкоў (веславанне на байдарках і каноэ, 1992), Андрэй і Аляксандр Багдановічы (веславанне на байдарках і каноэ, 2008), Дзінара Алімбекава (біятлон, 2018).

У Магілёўскай вобласці прадстаўлены розныя віды турызму: культурна-пазнавальны, спартыўны, гастранамічны, рэлігійны, паляўнічы, вытворчы, рэкрэацыйны, аграэкатурызм.

У 2021 годзе функцыянавалі 66 гасцініц і аналагічных сродкаў размяшчэння, 18 дамоў паляўнічага і рыбака і паляўнічых комплексаў, 245 суб’ектаў аграэкатурызму, 17 баз адпачынку.

На тэрыторыі Магілёўскай вобласці размешчаны 9 санаторыяў: “Санаторый імя У.І.Леніна”, “Шыннік”, “Дубровенка”, санаторый імя К.П.Арлоўскага, “Сосны”, “Энергетык”, “Чайка”, “Свіслач”, "Вясёлка".

Культура і асноўныя выдатныя мясціны

Магілёўскі драматычны тэатр

У Магілёўскай вобласці ёсць 25 музеяў, 3 тэатры, філармонія.

На тэрыторыі рэгіёна захаваўся адзіны замак – Быхаўскі.

Магілёўская вобласць – яркі культурны рэгіён краіны. Менавіта ў Магілёве ў 1888 годзе з’явіўся першы на беларускіх землях драмтэатр – адзін з лепшых у Еўропе па акустыцы, у якім выступалі Камісаржэўская, Шаляпін і Рахманінаў. А ў Крычаве па сённяшні дзень радуе вока ўзведзены стагоддзем раней палац графа Пацёмкіна.

У адным з раённых цэнтраў вобласці – горадзе Горкі – знаходзіцца старэйшая ў СНД і краінах Еўропы аграрная ВНУ, заснаваная ў 1840 годзе, – Беларуская дзяржаўная сельскагаспадарчая акадэмія. Яе цэласны архітэктурны ансамбль, які складваўся на працягу больш як 150 гадоў, з’яўляецца гісторыка-культурнай каштоўнасцю рэспублікі. Сярод выпускнікоў гэтай вядомай ВНУ, якая мае багатую гісторыю і традыцыі,  – Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь Аляксандр Лукашэнка.

Варта асобна адзначыць і ансамбль Свята-Нікольскага манастыра XVII стагоддзя ў Магілёве, езуіцкі касцёл з кляштарам пачатку XVII стагоддзя ў Мсціславе, палацава-паркавы ансамбль XVIII стагоддзя ў вёсцы Жылічы Кіраўскага раёна, а таксама Бабруйскую крэпасць XIX стагоддзя і Ратушу XVIII стагоддзя ў Шклове.

У Прыдняпроўскім рэгіёне Беларусі праводзіцца мноства яркіх мерапрыемстваў. Гэта рэспубліканскае свята “Купалле” – “Александрыя збірае сяброў", міжнароднае музычна-спартыўнае свята “Вялікая бард-рыбалка” ў Быхаўскім раёне, свята сярэднявечнай культуры “Рыцарскі фэст” у Мсціславе, міжнародны фестываль дзіцячай творчасці “Залатая пчолка” ў Клімавічах, фестываль народнага мастацтва “Вянок дружбы” ў Бабруйску,  Міжнародны музычны фестываль “Залаты шлягер” у Магілёве і многія іншыя.

Жыхары Магілёва не толькі беражліва захоўваюць традыцыі і помнікі архітэктуры, што дайшлі да нас, але і аднаўляюць страчаныя. Яркім сімвалам такога адраджэння стала каменная Ратуша Магілёва, якая была ўзведзена ў 1698 годзе і лічылася лепшым творам грамадзянскай архітэктуры Беларусі ХVІІ стагоддзя. У 1780-м з яе назіральнай пляцоўкі аглядалі горад імператрыца Кацярына II і аўстрыйскі імператар Франц Іосіф II. Не раз яна перажывала пажары і аднаўленні. І нават узрыў ратушы ў 1957 годзе не змог знішчыць яе назаўжды – у 2007-м пачаліся работы па аднаўленні ўнікальнага аб’екта, старт якім даў Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь Аляксандр Лукашэнка. А ў падмурак адноўленай ратушы Кіраўнік дзяржавы заклаў наказ нашчадкам.

Яшчэ адна знакавая мясціна Магілёўшчыны – велічны мемарыял “Буйніцкае поле”, прысвечаны гераічным абаронцам Магілёва ў 1941 годзе.

Рэлігія

Магілёў, цэнтр Магілёва, віды Магілёва

У Рэспубліцы Беларусь свабода веравызнання з’яўляецца неад’емным правам кожнага грамадзяніна, таму насельніцтву краіны ўласцівы разнастайныя рэлігійныя плыні. Самая распаўсюджаная рэлігія – хрысціянства. Найбольш масавымі хрысціянскімі суполкамі Магілёўскай вобласці з’яўляюцца праваслаўе, каталіцызм і пратэстантызм. Сярод іншых рэлігій распаўсюджаны іўдаізм. Усяго ў рэгіёне налічваецца 20 рэлігійных канфесій з агульнай колькасцю рэлігійных суполак – 293.