Сустрэча з суддзямі Канстытуцыйнага Суда

Канстытуцыйнаму Суду неабходна займаць лідарскую пазіцыю ў пытаннях рэалізацыі палажэнняў Асноўнага Закона. Аб гэтым Прэзідэнт Беларусі Аляксандр Лукашэнка заявіў 18 ліпеня на сустрэчы з суддзямі Канстытуцыйнага Суда.

Кіраўнік дзяржавы ў пачатку сустрэчы нагадаў, што размова ў такім фармаце праводзілася даволі даўно (больш як шэсць гадоў таму). Тады асноўнай тэмай была падрыхтоўка змяненняў у Канстытуцыю. Праведзена маштабная работа над новай рэдакцыяй Асноўнага Закона, уклад у якую ўнеслі і суддзі Канстытуцыйнага Суда.

"Пры распрацоўцы канстытуцыйных паправак мы ставілі задачу ўмацаваць суверэнітэт і незалежнасць Беларусі, замацаваць адпаведную патрабаванням часу сістэму органаў дзяржаўнай улады і ўласцівыя нашаму народу традыцыйныя каштоўнасці", - адзначыў Прэзідэнт.

Наступныя падзеі, паводле яго слоў, пацвердзілі своечасовасць прынятых змяненняў. Але галоўнае, на што звярнуў увагу Аляксандр Лукашэнка, - усе закладзеныя ў Канстытуцыі прынцыпы і нормы павінны працаваць на практыцы. На жаль, цяпер прынятыя нарматыўна-прававыя акты не заўсёды працуюць на практыцы. "Гэта вялікая наша бяда", - сказаў Прэзідэнт, адзначыўшы неабходнасць выпраўляць сітуацыю. Гэта датычыцца і паўнамоцтваў Канстытуцыйнага Суда, якія значна пашыраны ў ходзе канстытуцыйнай рэформы, таксама з улікам прапаноў саміх суддзяў. "Усё, што вы хацелі і прасілі, мы прадугледзелі ў Канстытуцыі. Калі будуць яшчэ якія-небудзь прапановы, думаю, мы знойдзем, як іх вырашыць", - дадаў Аляксандр Лукашэнка.

Прэзідэнт спытаў, як цяпер функцыянуе суд, ці выконвае задачы, якія стаяць перад ім, у поўным аб'ёме. "Лічу, што ў пытаннях рэалізацыі палажэнняў Асноўнага Закона Канстытуцыйнаму Суду неабходна займаць адкрыта, не баючыся, лідарскую пазіцыю, - падкрэсліў Кіраўнік дзяржавы. - Цяпер важна праяўляць ініцыятыўнасць, быць на вастрыі падзей, працаваць на апярэджанне. Словам, грамадства павінна бачыць Канстытуцыйны Суд у справе. Ад вашай актыўнасці залежыць дзейснасць абароны канстытуцыйнага правапарадку ў нашай краіне".

Аляксандр Лукашэнка абазначыў некалькі актуальных пытанняў, якія патрабуюць абмеркавання.

Першае з іх датычыцца новай канстытуцыйнай функцыі суда - тлумачэння Асноўнага Закона. Для гэтага, паводле слоў Прэзідэнта, патрэбна ініцыятыва правамоцных дзяржаўных органаў (Прэзідыум УНС, палаты парламента, Вярхоўны Суд, Урад). Гэтыя органы таксама маюць права звяртацца па пытанні адпаведнасці Канстытуцыі нарматыўных прававых актаў.

"Пакуль мы не бачым такой ініцыятывы, але глебу (для рэалізацыі такіх паўнамоцтваў. - Заўвага) павінен рыхтаваць сам Канстытуцыйны Суд. Вы павінны праініцыяваць гэты працэс праз сваю практычную дзейнасць", - звярнуўся Кіраўнік дзяржавы да суддзяў.

У той жа час і для дзяржаўных органаў гэтыя канстытуцыйныя нормы не павінны быць дэкларатыўнымі, акцэнтаваў Прэзідэнт. "Да вас звяртаюцца людзі з набалелымі пытаннямі", - заўважыў ён.

Другое пытанне, абазначанае Кіраўніком дзяржавы, датычылася яшчэ адной важнай навацыі ў Асноўным Законе - інстытута канстытуцыйнай скаргі. "Гэта ініцыятыва самога суда. Грамадзяне атрымалі магчымасць звароту ў Канстытуцыйны Суд не толькі праз упаўнаважаныя дзяржаўныя органы, але і асабіста", - растлумачыў Прэзідэнт. Яго цікавіла, што менавіта робіць Канстытуцыйны Суд, каб людзі маглі рэальна скарыстацца гэтым правам.

"Вы павінны даступна расказваць ім, што канстытуцыйная скарга - гэта іх дадатковая гарантыя, калі вычарпаны ўсе сродкі абароны ў судах агульнай юрысдыкцыі. І, калі мы ўвялі прамы доступ да канстытуцыйнага правасуддзя, лічу недапушчальным фармальны разгляд канстытуцыйных скаргаў грамадзян", - падкрэсліў Аляксандр Лукашэнка.

Трэці аспект, аб якім ішла размова, - узаемадзеянне судоў. Паколькі ў Канстытуцыйны Суд маюць права звяртацца і суды агульнай юрысдыкцыі. Пры разглядзе канкрэтнай справы суддзя, усумніўшыся ў канстытуцыйнасці акта, што прымяняецца ў гэтай справе, ставіць пытанне аб праверцы яго на прадмет адпаведнасці Канстытуцыі.

"Ні да ўнясення змяненняў у Асноўны Закон, ні пасля ніводнага запыту ў Канстытуцыйны Суд не паступіла, - звярнуў увагу Прэзідэнт. - У чым праблема? Ведаю, што наконт гэтага ў Вярхоўнага Суда ёсць сваё меркаванне".

Аляксандр Лукашэнка падкрэсліў, што вышэйшы орган канстытуцыйнага кантролю не павінен быць староннім наглядальнікам за працэсамі, што адбываюцца ў грамадстве, і адначасова не павінен пазіцыянаваць сябе як нешта выключнае ў структуры дзяржавы. У сувязі з гэтым Прэзідэнт згадаў аб прыкладзе ЗША, якія дзейнічаюць паводле прынцыпу "Амерыка перш за ўсё", і дзеля сваіх інтарэсаў гатовы на ўсё. "Вы бачыце, як дзеючая ўлада (у ЗША. - Заўвага) сябе паводзіць, чаго варта гэта "дэмакратыя", - адзначыў Кіраўнік дзяржавы. - Вы бачыце, як такая магутная краіна, якой увогуле і не трэба было б паказваць свой спрыт, абараняе дзяржаўныя інтарэсы. І пляваць ім на ўвесь свет, не тое што на нейкую краіну, - на ўвесь свет".

Прэзідэнт падкрэсліў, што, напэўна, ні адна дзяржава не зрабіла на справе так шмат, як Беларусь, для забеспячэння незалежнасці судоў. "Але вы не павінны забываць аб тым, што вы - частка нашай дзяржавы, дзяржаўнай структуры, апарату кіравання. Аб гэтым ні ў якім разе забываць не трэба. Мы павінны быць як ніколі адзіныя для таго, каб выстаяць і захаваць сваю дзяржаву, - заявіў беларускі лідар. - Нельга адасабляцца Канстытуцыйнаму Суду. Трэба выбудоўваць канструктыўнае ўзаемадзеянне з іншымі дзяржаўнымі органамі", - арыентаваў Прэзідэнт.

Аляксандр Лукашэнка таксама ўказаў на неабходнасць максімальна выкарыстоўваць вопыт і веды суддзяў у адукацыйнай сферы. "У Канстытуцыйным Судзе, напэўна, самыя прагрэсіўныя нашы юрысты. Думаю, яны недагружаны ў тым плане, што шырэй трэба працаваць з грамадствам", - лічыць Кіраўнік дзяржавы. Асаблівую ўвагу, на яго думку, трэба звярнуць на работу з моладдзю, у працоўных калектывах, ды і з работнікамі дзяржорганаў. "Вы цудоўныя лектары, аратары. Вы - крыніца ведаў у галіне права, і не толькі права, але і жыцця", - сказаў Прэзідэнт, прапанаваўшы прадугледзець, напрыклад, на базе Акадэміі кіравання пры Прэзідэнце Рэспублікі Беларусь арганізацыю такіх сустрэч.

"Увогуле, трэба станавіцца ў авангард і ісці наперад", - адзначыў Кіраўнік дзяржавы.

Характарызуючы работу Канстытуцыйнага Суда на сучасным этапе, Аляксандр Лукашэнка звярнуў увагу на тое, што роля гэтага органа павінна быць бачная і ў правапрымяняльнай дзейнасці.

Прэзідэнт заўважыў, што цяпер у Беларусі з'яўляюцца дзеючымі 175 тыс. актаў. "Катастрофа! Некаторыя з іх цяжка чытаюцца і ўспрымаюцца, перагружаны, асобныя пытанні зарэгуляваны. Многія нормы паўтараюцца, у акты ўносяцца шматлікія карэкціроўкі", - абазначыў кола праблем Кіраўнік дзяржавы. Ён звярнуў увагу, што пры ўнясенні істотных карэкціровак нарматыўна-прававы акт трэба выдаваць нанава ў абноўленым, актуальным варыянце, што дасць магчымасць істотна аблягчыць работу з такім дакументам.

Для вырашэння існуючых праблем Аляксандр Лукашэнка даручыў правесці маштабную рэвізію заканадаўства, арганізацыяй працэсу будзе займацца Адміністрацыя Прэзідэнта. "Вольга Іванаўна (Вольга Чупрыс, Намеснік Кіраўніка Адміністрацыі Прэзідэнта. - Заўвага), трэба сабраць спецыялістаў, падключыць Канстытуцыйны Суд", - сказаў Кіраўнік дзяржавы. Далучаць да гэтай работы трэба таксама парламентарыяў.

Мэта такой рэвізіі, як растлумачыў Прэзідэнт, - скарачэнне прававога масіву, устараненне супярэчнасцей у прававым рэгуляванні, выяўленне падзаконных актаў, якія не адпавядаюць Канстытуцыі, законам і ўказам Прэзідэнта.

"Нам трэба гэта ўсё перагледзець. Трэба зняць усё лішняе, пакінуць толькі тое, што патрэбна. Трэба правесці гэту рэвізію. Гэта будзе рэвалюцыя не толькі нарматворчай дзейнасці, гэта будзе рэвалюцыя ў краіне, - ацаніў Аляксандр Лукашэнка маштабы і значэнне маючай адбыцца работы. - Даручэнне такое ёсць - па рэвізіі заканадаўства. І ў гэтым плане будзем вельмі сур'ёзна працаваць усе, пачынаючы ад звычайных юрыстаў да Прэзідэнта".

Як расказаў на сустрэчы Старшыня Канстытуцыйнага Суда Пётр Міклашэвіч, у Беларусі ўзмоцнена роля Канстытуцыйнага Суда як арбітра ў сістэме дзяржаўнай улады.

"Абноўленая Канстытуцыя заснавана на сучаснай дактрыне беларускай дзяржаўнасці, нацыянальных дзяржаўных прававых традыцыях, з'яўляецца трывалым прававым фундаментам устойлівага канстытуцыйнага развіцця Беларусі на доўгатэрміновую перспектыву. Цяпер паўнамоцтвы Канстытуцыйнага Суда значна пашыраны. Узмоцнена роля Канстытуцыйнага Суда як канстытуцыйнага арбітра ў сістэме дзяржаўнай улады ў мэтах забеспячэння яе ўстойлівага функцыянавання зыходзячы з канстытуцыйнага прынцыпу раздзялення ўлад. Вызначаны канстытуцыйна-прававы механізм абароны правоў і свабод грамадзян шляхам праверкі канстытуцыйнасці нарматыўных прававых актаў пры разглядзе канкрэтных судовых спраў", - сказаў Пётр Міклашэвіч.

У адпаведнасці з абноўленай Канстытуцыяй устаноўлены папярэдні кантроль канстытуцыйнасці законаў толькі па прапановах Прэзідэнта. Пры гэтым кіраўнік Канстытуцыйнага Суда прапанаваў, што ў мэтах прадухілення парушэння балансу ўладных паўнамоцтваў у сістэме дзяржаўных органаў неабходна ўстанавіць на заканадаўчым узроўні і парадак абавязковага папярэдняга кантролю канстытуцыйнасці змяненняў, якія ўносяцца ў законы, што ўстанаўліваюць прававое рэгуляванне дзейнасці органаў з канстытуцыйным статусам - Прэзідэнта, Усебеларускага народнага сходу, парламента і Урада.

"Выкарыстанне папярэдняга канстытуцыйнага кантролю пры ўнясенні змяненняў у названыя законы будзе з'яўляцца дадатковай гарантыяй забеспячэння канстытуцыйных прынцыпаў народаўладдзя і раздзялення ўлад", - упэўнены Пётр Міклашэвіч.

Адной з асаблівасцей у рабоце Канстытуцыйнага Суда з'яўляецца тое, што ён па сваёй прыродзе - пасіўны орган. Гэта значыць, не мае права па сваёй ініцыятыве ўзбуджаць канстытуцыйнае судаводства. Ініцыяванне канстытуцыйнага кантролю ажыццяўляецца іншымі спецыяльна ўпаўнаважанымі дзяржаўнымі органамі і грамадзянамі.

Аляксандр Лукашэнка ў сувязі з гэтым заўважыў, што калі гаварыць аб практыцы і ісці ад жыцця, то сітуацыя крыху іншая. Размова аб тым, што Канстытуцыйнаму Суду не абавязкова чакаць ініцыятывы з боку іншых суб'ектаў, але і самому яе праяўляць, калі відавочны тыя ці іншыя праблемныя пытанні. "Вы маеце права на ўсё. Давайце ад жыцця. Калі вы нешта бачыце, вы ж мне можаце падказаць, адпаведным суб'ектам падказаць. І мы ўнясём такую прапанову. Была б неабходнасць у гэтым на карысць дзяржаве", - сказаў Прэзідэнт.

"Мы будзем у гэтым плане глядзець. Калі мы ўбачым, то сапраўды будзем прапаноўваць упаўнаважаным дзяржаўным органам унесці адпаведную прапанову", - пагадзіўся Пётр Міклашэвіч.

Ён адзначыў, што на гэты момант можна канстатаваць адсутнасць з боку дзяржаўных органаў актыўнага ініцыявання канстытуцыйнага кантролю. "Гэта сведчыць, што ў заканадаўчай практыцы і правапрымяненні дзяржаўныя органы паважліва ставяцца да нормаў і прынцыпаў Канстытуцыі, імкнуцца іх выконваць у практычнай дзейнасці, што забяспечвае стабільны ўзровень канстытуцыйнай законнасці ў краіне, выключэнне прыняцця неканстытуцыйных актаў заканадаўчага характару", - сказаў Старшыня Канстытуцыйнага Суда.

З іншага боку, суд чакае звароту ад упаўнаважаных органаў - Прэзідэнта, парламента, Урада, Вярхоўнага Суда, Прэзідыума УНС, каб Канстытуцыйны Суд мог выказаць сваю пазіцыю аб пераадоленні няпэўнасці ў канстытуцыйна-прававым рэгуляванні ў мэтах абароны і поўнай рэалізацыі канстытуцыйных правоў і свабод грамадзян.

Пётр Міклашэвіч выказаўся аб рэалізацыі навацыі, якая з'явілася ў абноўленым Асноўным Законе. Яна датычыцца інстытута канстытуцыйнай скаргі. Грамадзяне атрымалі магчымасць звароту ў Канстытуцыйны Суд не толькі праз упаўнаважаныя дзяржаўныя органы, але і асабіста, калі вычарпаны ўсе іншыя сродкі судовай абароны.

Гэта паўнамоцтва Канстытуцыйнага Суда рэалізуецца з 1 кастрычніка 2023 года ў дачыненні да законаў, прымененых у канкрэтнай справе пасля названай даты. З 1 кастрычніка 2023 года па 28 чэрвеня 2024 года ў Канстытуцыйны Суд паступіла 311 зваротаў грамадзян і юрыдычных асоб.

"Мы зрабілі аналіз працэсуальнага заканадаўства па розных катэгорыях спраў. Гэты перыяд прыкладна ад 8 да 9 месяцаў, каб прайсці і вычарпаць усе сродкі. У Канстытуцыйны Суд паступіла больш за 300 зваротаў. Але пакуль яны не адпавядаюць гэтым крытэрыям. Мы спадзяёмся, што ў бліжэйшы час з улікам усіх устаноўленых крытэрыяў на ўзроўні закона нам паступяць ужо сапраўды належным чынам аформленыя канстытуцыйныя скаргі, і мы будзем іх разглядаць па сутнасці, - сказаў Пётр Міклашэвіч. - Таму пачатковы перыяд рэалізацыі канстытуцыйнай скаргі паказаў, што гэты прававы інстытут запатрабаваны грамадзянамі для абароны сваіх правоў і свабод".

Разам з тым ёсць праблемы ініцыявання канстытуцыйнага кантролю непасрэдна грамадзянамі, адзначаецца негатоўнасць выконваць у поўнай меры тыя юрыдычныя крытэрыі, якія ўстаноўлены ў законе. "Таму відавочна, што ўзровень юрыдычнай дапамогі павінен быць павышаны, у тым ліку з боку адвакацкай супольнасці. Канстытуцыйным Судом прымаюцца пэўныя меры інфармацыйна-тлумачальнага характару, каб канстытуцыйныя скаргі грамадзян паступалі юрыдычна належным чынам аформленыя", - адзначыў Старшыня Канстытуцыйнага Суда.

Ён расказаў, што, напрыклад, у Расіі ў Канстытуцыйны Суд штогод паступае каля 15 тыс. канстытуцыйных скаргаў ад грамадзян. У Казахстане - 5 тыс.

"Час пакажа. Мы разлічваем, што некалькі тысяч зваротаў грамадзян. Калі пачнём ужо ў поўнай меры рэалізоўваць у гэтай частцы паўнамоцтвы", - сказаў Пётр Міклашэвіч.

"Калі я правільна разумею, вы прытрымліваецеся той пазіцыі, каб больш у Канстытуцыйны Суд звярталася і грамадзян, і суб'ектаў, аб якіх мы гаварылі?" - удакладніў Аляксандр Лукашэнка.

Пётр Міклашэвіч у гэтым плане адзначыў, што пазіцыя па гэтым пытанні двухбаковая. "З аднаго боку, калі складаная крызісная канстытуцыйна-прававая сітуацыя, тады розныя органы спрачаюцца аб кампетэнцыі, межах паўнамоцтваў. Таму дай бог, каб у нас такіх сітуацый не ўзнікала. Сёння ў нас сапраўды на канстытуцыйнай аснове ўзаемадзейнічаюць усе органы дзяржаўнай улады і Прэзідэнт каардынуе дзейнасць дзяржаўнай сістэмы, - сказаў ён. - З іншага боку, што датычыцца грамадзян, то, вядома, мы не за тое, каб усе абсалютна звярталіся ў Канстытуцыйны Суд. Таму што практыка канстытуцыйных судоў РФ, еўрапейскіх краін паказвае, што толькі прыкладна 4% ад усіх зваротаў становяцца прадметам разгляду ў Канстытуцыйным Судзе. Паколькі паставіць пад сумненне канстытуцыйнасць нарматыўнага прававога акта не так проста. Неабходна прывесці адпаведныя аргументы".