Інтэрв'ю інфармагенцтву "Хабар"

Інтэрв'ю Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь А.Р.Лукашэнкі тэлевізійнаму інфармацыйнаму агенцтву "Хабар"

21 кастрычніка 2019 г.

Бекхожын Е.Х.:

Аляксандр Рыгоравіч, дзякуй Вам, што знайшлі час для гэтага інтэрв'ю. Мы якраз сустракаемся напярэдадні Вашага візіту (дарэчы, гэта першы Ваш візіт пасля выбрання нашага новага Прэзідэнта). Але не сакрэт, што паміж Казахстанам і Беларуссю склаліся вельмі моцныя дружалюбныя адносіны...

Лукашэнка А.Р.: Не сакрэт.

Бекхожын Е.Х.: Гэта радуе! Ці захаваецца гэта пераемнасць і наогул якія Вы бачыце перспектывы нашага супрацоўніцтва і дружбы?

Лукашэнка А.Р.: Калі коратка, то, напэўна, у Вас не павінны быць сумненняў. Неяк Вы спыталі, ці захаваецца, і я адразу падумаў: няўжо ёсць падстава нейкая для таго, каб гэта не захавалася - тое, што створана за апошнія 25 гадоў. Вядома ж, захаваецца.

Казахстан для нас вельмі дружалюбная краіна. Нашы народы працавітыя, яны падобныя адзін да аднаго. А вось вы некалькі слоў сказалі пра Мінск, пра вашы адчуванні - гэта сведчыць аб тым, што беларускі народ вельмі добразычлівы, працавіты і, напэўна, Вы не адчулі, што прыехалі ў нейкую чужую краіну або чужы горад.

Бекхожын Е.Х.: Не, абсалютна.

Лукашэнка А.Р.: Гэта блізкі для вас горад. Гэта блізкая для вас краіна, родная краіна. Вы можаце разлічваць на самыя цёплыя, самыя добрыя адносіны. Таму пераемнасць гэта грунтуецца не толькі на палітыцы Лукашэнка - Назарбаеў або Лукашэнка - цяперашні Прэзідэнт, спадар Такаеў. Не! Гэта да нас усё зрабілі - наша агульная гісторыя за апошняе стагоддзе, нашы агульныя баі, як у Вялікай Айчыннай вайне, так і на мірным, стваральным фронце. Нашы беларусы вельмі шмат працавалі на цалінных землях у Казахстане, і з таго часу ў нас вельмі добрыя ўспаміны. Многія беларусы засталіся там жыць. Таму глыбінная аснова ў нашых адносін.

А мы ўжо з Нурсултанам Абішавічам, а зараз - з цяперашнім Прэзідэнтам Казахстана стараемся не падвесці нашы народы. Ды мы і не можам праводзіць іншую палітыку. Слухайце, калі б мы пачалі праводзіць палітыку на разрыў, нас не паважалі б ні ў Казахстане, ні ў Беларусі. Таму мы абавязаны былі праводзіць вось такую добрую, дружалюбную палітыку ў адносінах да нашых народаў.

Пераемнасць адназначна захаваецца. Вы ўпамянулі новага Прэзідэнта Казахстана. Вы ведаеце, уся яго палітыка - на прадаўжэнне (вось колькі ён працуе) тых працэсаў, якія не толькі паміж Беларуссю і Казахстанам намечаны, але і на развіццё нашага агульнага эканамічнага саюза - ЕАЭС. Таму Казахстан - ключавая краіна ў Еўразійскім эканамічным саюзе не толькі на этапе яго стварэння, ініцыіравання, але і на этапе яго функцыянавання, на этапе яго далейшага развіцця - мы прынялі перспектыву далейшага развіцця.

Касым аке, як я яго называю коратка, з вялікай павагай, - гэта чалавек, які не проста можа прадоўжыць (можа, гэта не спадабаецца казахстанцам, таму што яны прывыклі ўжо да Нурсултана Абішавіча), ён можа прымножыць існуючыя рэаліі ў нашых адносінах. Вельмі ўмелы, талковы, разумны, адукаваны. Ён як чалавек мяккі, добры, які беззапаветна любіць сваю краіну, свой Казахстан, і ў той жа час разумее праблемы і інтарэсы дзяржаў, што ўваходзяць у Еўразійскі эканамічны саюз. Таму ёсць аснова. Ёсць мэта, і мы будзем яе прытрымлівацца. Паверце: мы прыбавім, у нас адносіны будуць яшчэ лепшыя.

Бекхожын Е.Х.: Як кажуць, дай бог! Але Вы дакладна заўважылі (магу на сябе гэта смела ўзяць), калі казахстанцы прыязджаюць у Мінск, у Беларусь, яны адчуваюць сябе вельмі камфортна. Нядаўна ў час сустрэчы з нашым былым паслом Вы гаварылі аб планах падпісання дарожнай карты развіцця супрацоўніцтва паміж Казахстанам і Беларуссю. Наколькі гэта будзе садзейнічаць актывізацыі ўзаемнага гандлю? Ці ёсць там палажэнні аб закупцы казахстанскай нафты Мінскам і аб павелічэнні пастаўкі беларускіх прадуктаў на рынак Казахстана?

Лукашэнка А.Р.: Няма сёння ніякіх праблем у гандлі, у простым гандлі. Але просты гандаль, згадзіцеся, гэта этап пройдзены. Ёсць каму займацца гандлем. У нас наладжаны маршрут, шляхі, лагістыка - усё гэта існуе. Трэба пераходзіць на больш глыбокую кааперацыю. Магу прывесці прыклад - "Гомсельмаш". Вы ж разумееце, што Казахстан - гэта гіганцкая краіна. Без трактара... А гэта ж яшчэ і хлебная краіна, вялікую колькасць хлябоў вы вырошчваеце. Вы ўжо "наеліся", паспрабаўшы імпартнай, так сказаць, тэхнікі. Нямецкай, амерыканскай і гэтак далей. Усе "наеліся" на постсавецкай прасторы і кажуць: не, нам бы МТЗ... Наша машынабудаўнічая Беларусь: тэхніка ўся вырабляецца - ад пасажырскай да апрацоўкі сельскай гаспадаркі, і прытым рознай грузападымальнасці. Мы пастаўляем вам не толькі трактары і сельгастэхніку, мы і сярэдняй грузападымальнасці - гэта МАЗы, грузападымальнасці больш як 100 т, і 250 т, і больш... Вы ведаеце, БелАЗ стварыў першы ў свеце 450-тонны самазвал. Казахстанцы ў гэтым вельмі маюць патрэбу і купляюць. Пасля таго, як гэты перыяд скончыўся, што вы "пакаштавалі" імпартную тэхніку, так званую.

Вось адно з прадпрыемстваў - "Гомсельмаш", якое вырабляе кормаўборачную тэхніку, збожжаўборачную, ды і глебаапрацоўчую пачаў вырабляць. Цяпер нават трактары плануюць выпускаць. Вы ведаеце маё стаўленне да прыватызацыі дзяржаўнай уласнасці. Яно вельмі акуратнае, уважлівае, кропкавае. Мы нікому не прапаноўвалі, а прапанавалі казахстанцам падумаць аб тым, каб яны маглі ўвайсці ў акцыянерны капітал "Гомсельмаша" і стварыць глыбокую кааперацыю на "Гомсельмашы" з удзелам вашага, казахстанскага капіталу. Я думаю, што цяперашні Прэзідэнт, чалавек разумны, як я ўжо сказаў, і адукаваны, прагрэсіўны ў гэтым плане, зацікавіцца. Ён ужо зацікавіўся гэтым праектам. Мы яго будзем абмяркоўваць. І калі мы на "Гомсельмашы" пачнём вырабляць беларуска-казахстанскую тэхніку, хто ад гэтага страціць? Ніхто. Мы толькі выйграем.

Шмат ёсць такіх праектаў. Адзін з такіх праектаў Вы назвалі - пастаўка казахстанскай нафты на нашы НПЗ, поўнасцю мадэрнізаваныя па еўрапейскім стандарце з глыбокай перапрацоўкай нафты. Я думаю, калі Расія зацікаўлена ў развіцці нашага эканамічнага саюза, яна не стане перашкаджаць гэтаму. Таму што калі мы пачнём блакіраваць агульныя праекты ў ЕАЭС, ну што ж, як я часта гавару, тады іншыя краіны, як Беларусь, Казахстан, будуць шукаць шчасця на баку. Трэба каб былі сумесныя праекты. І не толькі казахстанска-расійскія, беларуска-расійскія, але і напрамую - Казахстан-Беларусь. Я думаю, што ў нас атрымаецца з пастаўкамі і перапрацоўкай нафты, калі мы дамовімся па цане. Ну а чаму не дамовіцца? Мы разам можам перапрацоўваць вашу нафту і прадаваць на прэміяльных еўрапейскім рынку, украінскім рынку, на любым. Таму што якасць, выхад добры ў нас нафтапрадуктаў. Я не ўтойваў, што мы і гэта будзем абмяркоўваць у час майго візіту ў Казахстан.

Бекхожын Е.Х.: Гаворачы пра ЕАЭС, зразумела, што арганізацыя развіваецца, больш таго, пашырае сваю геаграфію, тым не менш у рамках гэтага аб'яднання ёсць свае праблемы. Аб іх выказвалася кіраўніцтва нашай краіны, і таксама Вы даволі жорстка, можна сказаць, выказваліся на самым вышэйшым узроўні. Як Вы думаеце: усё ж такі арганізацыя адбылася? І якія пытанні, праблемы патрабуюць неадкладнага вырашэння?

Лукашэнка А.Р.: Так, арганізацыя адбылася, і гэта не таму, што я вось так сказаў, таму што наша Беларусь і Казахстан з'яўляюцца членамі ЕАЭС. Адбылася. Доказ просты: мы заключылі з шэрагам краін, вядучых краін - з Кітаем, В'етнамам, Іранам і гэтак далей - шэраг пагадненняў па стварэнні зон свабоднага гандлю. Цяпер мы прапрацоўваем з дзясяткам, напэўна, краін. Яны вельмі ў гэтым зацікаўлены, як апошні раз Сінгапур, каб мы заключылі таксама з імі пагадненні аб зоне свабоднага гандлю. Значыць, інтарэс у іх ёсць. Але калі ў іх інтарэс ёсць, нам жа трэба падцягвацца, нам трэба вырашыць галоўныя пытанні ў ЕАЭС, аб якіх мы гаварылі і без якіх наогул не можа быць Еўразійскага эканамічнага саюза. Вось гэтыя знакамітыя свабоды: свабода перамяшчэння рабочай сілы, паслуг, капіталаў, фінансаў, тавараў і гэтак далей. Ці ўсё тут адпрацавана? Ці ўсё тут добра? Не.

Мы часам самі сабе ствараем гэтыя бар'еры. У нас няма поўнай ўніфікацыі нацыянальнага заканадаўства. Рашэнні, якія мы часам прымаем, мы іх не адаптуем і не ўносім змяненні ў нацыянальныя заканадаўствы, не імплементуем. Таму гэтыя пытанні, фактычна суб'ектыўнага характару, іх трэба знімаць. Бар'ераў быць не павінна.

Зноў жа паўтаруся: калі ёсць бар'еры ўнутры нашага саюза, Казахстан пачынае глядзець вакол: а як рухацца, у якім напрамку, калі тут закупорылі, калі тут няма руху нафты ў напрамку саюзніка, Беларусі (Расія не прапускае гэту нафту), тады казахстанцы пачынаюць глядзець на Кітай, пачынаюць глядзець на поўдзень - на Пакістан, Індыю. Туды будуць пастаўляць гэтыя прадукты. Гэта нармальна? Гэта ненармальна. Ды і канкурэнцыі няма. Канкурэнцыя - рухавік любой эканомікі. Таму калі мы ствараем тут бар'еры і не вырашаем пытанні, якія павінны вырашаць, аб якіх мы дамовіліся, узгаднілі гэтыя пытанні, значыць, краіны пачынаюць глядзець у розныя бакі і шукаць сваё шчасце на баку. Гэтага быць не павінна.

Таму арганізацыя адбылася. Саюз адбыўся. Яго ўбачылі многія дзяржавы свету і хочуць з нашым саюзам супрацоўнічаць. У той жа час ёсць шмат праблем, якіх быць не павінна. Асабліва вось гэтыя бар'еры. Мы павінны нашы прадпрыемствы ставіць у роўныя ўмовы. Не павінна краіна больш моцная ствараць для сваіх прадпрыемстваў найбольш выгадныя ўмовы і тарпедаваць пастаўкі прадукцыі з Беларусі, напрыклад, на расійскі рынак, казахстанскі або якія-небудзь іншыя рынкі. Калі мы ствараем саюз, значыць, трэба рухацца наперад.

Вы ведаеце, у нас ёсць памылковым тэзіс. Часта аб гэтым гавораць. Нават Нурсултан часта гаварыў аб гэтым: вы ведаеце, Еўрапейскі саюз ствараўся дзесяцігоддзямі, а мы вось толькі з'явіліся. Вы ведаеце, Еўрапейскі саюз - гэта розныя краіны. Яны не мелі такога вопыту жыцця ў адной краіне, як постсавецкія рэспублікі. Мы ж жылі ў адной краіне. У нас велізарны вопыт. У нас вось гэта аснова. У нас адзіная мова, у нас шмат агульнага, таму мы гэты шлях можам прайсці хутчэй, чым Еўрапейскі саюз. Так, мы павінны бачыць, што ў іх не атрымалася, і не рабіць памылак. Трэба вучыцца на чужых памылках. Але ісці мы можам хутчэй, таму што ў нас больш вопыту. Мы жылі ў Савецкім Саюзе, там была абсалютна цесная інтэграцыя. Не трэба яе знішчаць. Трэба аднавіць тое, што разбурана. Нам трэба будзе над гэтым працаваць. Калі сумленна гаварыць, тут у нас, як у Казахстане кажуць, яшчэ конь не валяўся.

Бекхожын Е.Х.: Прадаўжаючы гэту тэму, улічваючы складаную эканамічную сітуацыю ў свеце (я маю на ўвазе санкцыі, гандлёвыя войны, пратэкцыянізм) - усё гэта для ЕАЭС што: выклік ці новыя магчымасці?

Лукашэнка А.Р.: Вы ведаеце, любы выклік трэба ператварыць у новыя магчымасці. У гэтым, напэўна, формула. Выклікі заўсёды былі, ёсць і заўсёды будуць. А вось выкарыстоўваць гэта на карысць трэба. Вось, напрыклад: сёння ёсць праблема ў Кітая са Злучанымі Штатамі Амерыкі. У Кітаі намеціўся нейкі дэфіцыт, у тым ліку і па прадуктах харчавання. Чаму мы не можам замяніць тое, што належала на рынку Кітая Злучаным Штатам Амерыкі? Так, выклік вялікі для ўсёй сусветнай эканомікі, але мы можам скарыстацца гэтым выклікам. Таму, так, гэта выклікі. Яны былі, ёсць і будуць заўсёды. Але іх трэба выкарыстоўваць, абавязкова. Такое жыццё. Гэта не нейкі голы прагматызм. Так заўсёды ў жыцці адбываецца. Кожная з нашых краін гэты выклік або выклікі спрабуе неяк абысці, мікшыраваць, але абавязкова выкарыстаць для таго, каб самой выжыць, выстаяць і яшчэ лепш развівацца.

Вельмі важна, каб не кожная краіна паасобку гэта рабіла, а мы яшчэ і разам паспрабавалі нешта зрабіць у гэты момант, калі вакол пастаянныя выклікі. Не магу пахваліцца, што ў нас гэта адбываецца ў эканоміцы. У пытаннях бяспекі - так, у адпрацоўцы ваенных пытанняў - так, тут мы далей рушылі. У пытаннях дыпламатыі, знешняй палітыкі - так. У пытаннях эканомікі - вельмі шмат нацыянальнага эгаізму. Ад гэтага трэба адыходзіць.

Бекхожын Е.Х.: Казахстан і Беларусь стаяць на парозе 30-годдзя сваёй незалежнасці. Калі азірнуцца назад, то можна ўбачыць, што менавіта нашы дзве краіны прайшлі гэты нялёгкі шлях без асаблівых узрушэнняў. На Ваш погляд, дзякуючы чаму, а можа, і каму гэта абылося? І наогул, што для Вас незалежнасць?

Лукашэнка А.Р.: Ведаеце, і чаму, і каму. У нейкай ступені мы без вайны, без мардабою атрымалі гэту незалежнасць. Распад нашай савецкай імперыі, у добрым сэнсе слова, Савецкага Саюза, адбыўся нечакана. Не будзем гаварыць аб прычынах - там і аб'ектыўныя, і суб'ектыўныя прычыны. Так ці інакш, мы мірным шляхам, без войнаў за незалежнасць атрымалі гэту незалежнасць. І Казахстан, і Беларусь - гэта такія яркія прыклады.

Амаль ва ўсіх постсавецкіх рэспубліках адбыліся вельмі моцныя сутыкненні. У некаторых рэспубліках загінулі тысячы людзей у гэты перыяд, пакуль фарміраваліся незалежныя дзяржавы. Унутры было вельмі шмат праблем. Казахстан і Беларусь пераадолелі гэты шлях мірна. Асабліва гэта я бачу па Беларусі. Дзякуючы таму, што ў нас усё ж такі адносна моцная была эканоміка. Было месца, дзе людзям працаваць і хоць трохі зарплату атрымліваць.

Нядаўна быў у Акадэміі кіравання, сустракаўся з выкладчыкамі і студэнтамі, успамінаў той час. Так, былі заводы добрыя ў нас, але яны ўсе спыніліся. Іх, можа, і спецыяльна спынялі для таго, каб растлумачыць народу, што іх тэрмінова трэба прыватызаваць, трэба падзяліць і раздаць, каб іх выратаваць. А людзям што? Выбару няма, зарплаты няма, заводы спыняюцца, і тут прыходзіць "вялікі" дзеяч і кажа: я бяру завод, вам буду плаціць зарплату.

Мы гэтага не дапусцілі. Так, спыняліся заводы, але мы не сталі дзяржуласнасць рэзаць. Мы не сталі знішчаць народную ўласнасць. Мы не сталі іх прыватызаваць. Мы іх пачалі ўсім народам паднімаць. У асноўным тыя буйныя заводы, якія сёння функцыянуюць, яны ж з савецкага часу. Мы іх мадэрнізавалі. Цяпер можна іх і прыватызаваць, але па зусім іншай цане прадаваць. Вось я "Гомсельмаш" прапаную - казахі, украінцы і мы. Тры дзяржавы. Давайце, роўнымі долямі. Вы ўяўляеце, які гэта будзе прагрэсіўны завод, камбінат, кампанія, якая будзе працаваць на такія рынкі, як Украіна і Казахстан (хлебніцы)? І ў нас сельская гаспадарка немалая.

А тады трэба было, як гэта ў суседніх рэспубліках адбылося, іх проста раздаць. І што, калі чалавек атрымаў вялікую ўласнасць за нуль рублёў? Ён што, будзе даражыць ёю? Ён жа яе не ствараў! Мы гэтым шляхам не пайшлі і такім чынам захавалі ўсю сваю эканоміку. А потым пачалі яе мадэрнізаваць. А потым цэлыя галіны пачалі мадэрнізаваць. Вы, напэўна, ведаеце. Дапусцім, мадэрнізацыя сельскай гаспадаркі - гэта самая цяжкая галіна. Казахстан гэта ведае не горш, чым Беларусь, - што такое мадэрнізаваць сельскую гаспадарку. Мы і яе мадэрнізавалі. Мы сёння не толькі накармілі людзей (а тады былі голыя прылаўкі, людзям няма чаго есці было). Цяпер мы на $5-6 млрд штогод (імкнёмся да $7 млрд) прадаём прадуктаў харчавання на рынках, у тым ліку і ў Казахстане, і гатовы павялічваць гэтыя пастаўкі. У той жа час - купляць у вас збожжа для развіцця жывёлагадоўлі, якая ў нас на высокім узроўні (мы ўсё ж такі зона рызыкоўнага земляробства). Фуражнае збожжа, перш за ўсё. Ды і цвёрдых сартоў пшаніцы 50-70 тыс. т, няхай няшмат, але нам трэба. Хоць мы ўжо і сваю маем, але такой, як у Казахстане, для асобных прадуктаў у нас не хапае. Мы, вядома ж, з вамі супрацоўнічаем, мы закупляем гэту пшаніцу.

За гэты час мы нямала зрабілі. Незалежнасць - планаваць і ствараць жыццё ўнутры краіны мы павінны самі. Не нехта там нам падкажа. Як раней было - з Крамля і гэтак далей. Хоць, вядома, вялікую самастойнасць і Казахстан, і Беларусі мелі ў гэтым плане. Тым не менш недзе не распараджаліся працай свайго народа, недзе нечага не хапала, недзе трэба было нейкія дазволы пытацца, калі трэба было тут прымаць рашэнні. Вельмі было шмат адпаведных нестыковак, праблем.

Цяпер мы самі вырашаем гэтыя пытанні. Мы самі распараджаемся сваім лёсам. Але самае галоўнае - Беларусь, ды і Казахстан, яны ж заўсёды былі пад чыім-небудзь бізуном, як я часта гавару. Нехта намі панукваў, нехта спрабаваў на калені паставіць. Асабліва ў Беларусі. Усе гэтыя войны - не нашы войны. Айчынная вайна 1812 года, Напалеон прайшоўся да Масквы і назад вярнуўся цераз Беларусь. Усё разрабавана, усё было знішчана. Потым Першая сусветная вайна. Дайшлі да таго, што ад Беларусі засталася толькі вузенькая палоска - частка ўсходніх губерняў адышла Расіі, а да Мінска адышлі да Польшчы па Рыжскім дагаворы. Потым Другая сусветная вайна, у нас - Вялікая Айчынная вайна. Поўнасцю Беларусь сцерлі з зямлі. Гэта не нашы былі войны. Мы, тым не менш, гора зазналі. Мы ў апошняй вайне трэць нашага насельніцтва страцілі. У асноўным грамадзянскага насельніцтва. У чым былі вінаватыя дзеці, старыя?

А цяпер мы сталі перад фактам і маем магчымасць самі вызначаць свой лёс, не наносячы ніякага ўрону нашым суседзям. Суседзі - ад Госпада Бога, іх жа не выбіраюць - Украіна, Польшча, краіны Балтыі, наша Расія - гэта суседзі. Мы каму-небудзь праблемы стварылі? Не, Вы ні разу як журналіст гэтага не чулі. Гэта наша незалежнасць, наш суверэнітэт і наша адказнасць перад гэтым.

Незалежнасць - гэта жыць на сваім кавалачку зямлі. І як я нядаўна студэнтам гаварыў, каб, паехаўшы аднойчы куды-небудзь, іх цягнула дадому, каб яны маглі ў любы час прыехаць у Беларусь, як дамоў. І не "як дамоў", проста дамоў. Калі незалежная краіна праводзіць такую палітыку, яны, ад'ехаўшы, заўсёды будуць імкнуцца дадому і будуць цаніць сваю дзяржаву і сваю зямлю. Калі не ўдавацца ў нейкія навуковыя азначэнні, на такім чалавечым узроўні незалежнасць - вызначаць лёс дзяцей і свой асабіста народ павінен сам. Гэта вельмі важна. Для вас і для нас гэта важнейшы пастулат.

Бекхожын Е.Х.: А фактар асобы? Як у народзе ў нас кажуць, стабільнасць у нас шмат у чым звязана з Елбасы, у Беларусі - з Бацькам.

Лукашэнка А.Р.: Вы ведаеце, тут як трэба глядзець... Вядома, у нас такая сістэма ўлады, часткова аўтарытарная, тут утойваць няма чаго. І Нурсултану ў свой час, і мне... Улада вялікая, але і адказнасць уся на табе. І з аднаго боку, нам пашчасціла, а з іншага боку - давялося вельмі ўпірацца, каб гэта зрабіць. Нам пашчасціла ў тым, што мы мірна, спакойна стварылі свае дзяржавы. Вы - суверэнны незалежны Казахстан, і Беларусь суверэнная і незалежная. І мы (я тут, ён - там) былі кіраўнікамі. Вядома, многае перакладваецца на кіраўнікоў.

Але трэба разумець, што гэта ж не мы адны. Вы на сваім месцы як журналіст, кіраўнік вядучай кампаніі ў сродках масавай інфармацыі гэта зрабілі. А СМІ нямала рабілі ў гэты час. Людзям трэба было тлумачыць, людзей трэба было агітаваць. Што там граху таіць - прапагандаваць і весці за сабой. Разам мы рабілі. У нас у Беларусі ўсюды: "разам, разам, разам".

Таму так, сапраўды, ролю асобы ў гісторыі ніхто не адмяняў. І тое, што зроблена ў Казахстане, гэта шмат у чым зроблена дзякуючы Нурсултану Назарбаеву. Гэта я вам шчыра кажу. Не таму, што вы мне задалі гэта пытанне. Ён вельмі шмат зрабіў.

Яго характэрная адметнасць - Нурсултана - ведаеце, якая? Ён беззапаветна любіць свой Казахстан. Ён не бачыць нічога, калі дзесьці ёсць спрэчка, якая закранала інтарэсы Казахстана. Для яго Казахстан - гэта ўсё. І вось ён ляпіў-ляпіў-ляпіў гэту краіну разам са сваімі калегамі, і атрымаўся вось такі Казахстан. Не без праблем. І ў вас праблем хапае, і ў нас. У вас нават, можа, крыху больш іх, таму што велізарная краіна для 18 мільёнаў чалавек. Пажадана, каб там было 180 мільёнаў чалавек. І будзе. Я ўпэўнены, будзе. Казахстан у гэтым напрамку развіваецца. Таму не без праблем.

У нас іншыя праблемы. У нас тут прахадны двор. Што з поўначы на поўдзень, што, асабліва, з захаду на ўсход і назад. А гэта ж трэба ўсё кантраляваць, трэба зрабіць так, каб немцу, які едзе з Германіі ў Расію і назад або ў Казахстан і назад цераз Беларусь, было зручна. Гэта наша перавага і, што там граху таіць, гэта нашы грошы: лагістыка, транзіт і гэтак далей. Таму праблем дастаткова. Але ў асноўным мы, вырашыўшы гэтыя праблемы, стварылі суверэнныя, незалежныя дзяржавы.