Ахова працы

У Рэспубліцы Беларусь пытанням бяспекі працы надаецца безумоўнае прыярытэтнае значэнне. Права работніка на бяспечную працу - адна з найважнейшых гарантый у галіне працы, устаноўленых Канстытуцыяй Рэспублікі Беларусь.

Адметная рыса палітыкі ў галіне аховы працы ў Рэспубліцы Беларусь - гэта актыўны ўплыў дзяржавы на працэсы ў сферы аховы працы праз даступныя ёй механізмы і працэдуры. Гэта, перш за ўсё, распрацоўка і прыняцце заканадаўства, якое ўстанаўлівае абавязковыя патрабаванні і гарантыі, вызначае кампетэнцыю ў галіне аховы працы ўсіх зацікаўленых бакоў.

На сённяшні дзень у рэспубліцы створана развітая заканадаўчая база ў галіне аховы працы, якая ўлічвае існуючы станоўчы міжнародны вопыт і шматгадовую практыку рэгулявання гэтых пытанняў на нацыянальным узроўні.  

Асноўным нарматыўным дакументам у галіне аховы працы з’яўляецца Закон Рэспублікі Беларусь "Аб ахове працы", які быў прыняты ў 2008 годзе.

На аснове гэтага закона створана цэласная і ўзаемаўвязаная сістэма кіравання аховай працы, якая вызначае ролю і задачы кожнага з удзельнікаў працэсу забеспячэння бяспечных умоў працы на ўсіх узроўнях: ад рэспубліканскага ўзроўню да канкрэтных арганізацый, службовых асоб і работнікаў. Яна дае магчымасць комплексна вырашаць пытанні забеспячэння бяспекі на працоўных месцах, ствараючы неабходныя ўмовы для рэалізацыі права на работу ў бяспечных умовах працы, а таксама на абарону работнікам сваіх правоў і атрыманне адпаведных кампенсацый пры надыходзе няшчаснага выпадку на вытворчасці або прафесійнага захворвання. 

Сістэма абавязковага страхавання ад няшчасных выпадкаў на вытворчасці, што фарміруецца за кошт узносаў работадаўцаў, забяспечвае сацыяльную абарону работнікаў, якія атрымалі вытворчую траўму або прафесійнае захворванне.

У рэспубліцы на заканадаўчым узроўні ўрэгуляваны пытанні навучання работнікаў і кіраўнікоў па пытаннях аховы працы, правядзення медыцынскіх аглядаў работнікаў, прадастаўлення сродкаў індывідуальнай і калектыўнай аховы, расследавання няшчасных выпадкаў на вытворчасці. 

Ажыццяўляецца маніторынг шкодных умоў працы шляхам правядзення ў арганізацыях атэстацыі працоўных месцаў па ўмовах працы. Работнікам, якія працуюць у шкодных умовах працы, прадастаўляюцца кампенсацыі па ўмовах працы: права на павышаную аплату працы, скарочаны працоўны дзень, дадатковы працоўны водпуск.

Для асобных катэгорый работнікаў прадугледжана магчымасць больш ранняга выхаду на пенсію - на 5 і 10 гадоў. У гэтых мэтах з 2009 года ў рэспубліцы спецыяльным законам уведзена сістэма прафесійнага пенсійнага страхавання, заснаваная на дадатковых узносах работадаўцаў у залежнасці ад наяўнасці ў іх працоўных месцаў са шкоднымі ўмовамі працы. 

У мэтах забеспячэння правоў грамадзян на бяспечную працу ў Рэспубліцы Беларусь з 1993 года ўведзены інстытут дзяржаўнага нагляду за выкананнем заканадаўства аб ахове працы.

Цяпер яго ажыццяўляе спецыяльна створаны наглядны орган - Дэпартамент дзяржаўнай інспекцыі працы Міністэрства працы і сацыяльнай абароны Рэспублікі Беларусь.

У вырашэнні пытанняў аховы працы актыўна ўдзельнічаюць і сацыяльныя партнёры. Закон Рэспублікі Беларусь "Аб прафесійных саюзах" надзяліў прафсаюзы правамі па абароне правоў работнікаў на бяспечныя ўмовы працы ў рамках грамадскага кантролю.

Меры па забеспячэнні бяспечнай працы з’яўляюцца неад’емнай часткай агульнай сістэмы кіравання арганізацыяй. У гэтай рабоце ўлічваюцца асаблівасці канкрэтнага прадпрыемства, тыя рызыкі, з якімі звязаны вытворчыя працэсы, што на ім ажыццяўляюцца.

Улічыць гэтыя асаблівасці і забяспечыць комплексную работу па кіраванні рызыкамі ў галіне аховы працы прызначана сістэма кіравання аховай працы. Закон Рэспублікі Беларусь "Аб ахове працы" абавязвае наймальніка распрацоўваць, укараняць і падтрымліваць функцыянаванне сістэмы кіравання аховай працы.

Для аказання дапамогі наймальнікам падрыхтаваны Рэкамендацыі па распрацоўцы сістэмы кіравання аховай працы ў арганізацыі, дзейнічае нацыянальны стандарт СТБ ISO 45001-2020 "Сістэмы менеджменту здароўя і бяспекі пры прафесійнай дзейнасці. Патрабаванні і інструкцыя па прымяненні".

Увесь комплекс мерапрыемстваў у галіне аховы працы, ад прыняцця заканадаўства і распрацоўкі сістэм кіравання аховай працы да дзяржаўнага нагляду і грамадскага кантролю, накіраваны на вырашэнне адной галоўнай задачы - скарачэнне вытворчага траўматызму. У Рэспубліцы Беларусь у гэтым пытанні ўдалося дасягнуць станоўчых вынікаў.  

У параўнанні з паказчыкамі 1991 года ў 2023 годзе:

  • колькасць работнікаў, якія атрымалі траўмы на вытворчасці, скарацілася ў 13 разоў;
  • паказчыкі смяротнага траўматызму знізіліся амаль ў 5 разоў;
  • каэфіцыент частаты траўматызму за смяротным зыходам на 100 тыс. працуючых знізіўся з 8,7 у 1991 годзе да 2,7 у 2023 годзе.

У той жа час сучаснае развіццё патрабуе новых ідэй і канцэпцый, робячы акцэнт на прафілактыку. У сувязі з гэтым апошнія гады ў рэспубліцы палітыка ў галіне аховы працы накіравана на ўкараненне новых форм і метадаў прафілактычнай работы па папярэджанні вытворчага траўматызму.